Pendżab – serce pięciu rzek. Kraina, która ukształtowała dzieje Indii i Pakistanu

W rozmowie z cyklu Azja Incognita indolog Krzysztof Gutowski odsłania wielowymiarową historię regionu, który dał początek cywilizacji, zrodził jedną z wielkich religii świata i do dziś pozostaje kulturowym i politycznym kluczem do zrozumienia Azji Południowej.

Pendżab, rozciągnięty po obu stronach granicy indyjsko-pakistańskiej, to miejsce, gdzie historia, religia i geografia splatają się w jedną z najbardziej fascynujących opowieści subkontynentu.

Kraina pięciu rzek – geografia, która stworzyła historię 

Nazwa Pendżab wywodzi się z perskiego panj-āb – „pięć wód” – i odnosi się do pięciu dopływów monumentalnego Indusu. To właśnie ich obecność sprawiła, że region stał się jednym z najżyźniejszych obszarów subkontynentu, naturalnym korytarzem migracyjnym oraz miejscem, gdzie kolejni przybysze odciskali swój kulturowy ślad. 

Jak przypomina Gutowski, to tu rozwijała się cywilizacja Doliny Indusu, jedno z najstarszych centrów miejskich świata. Tu również rozkwitała kultura wedyjska, kształtująca późniejszą duchowość Indii. Pendżab był węzłem strategicznym od czasów Aleksandra Macedońskiego po rządy Wielkich Mogołów, a każda armia czy imperium, które chciało wejść do Indii, musiało przejść właśnie tędy. 

Rozdarte serce subkontynentu 

Obecnie większa część historycznego Pendżabu znajduje się w Pakistanie, choć na terenach Indii pozostało jedno z najświętszych miejsc sikhizmu – Amritsar ze Złotą Świątynią. Podział z 1947 roku – jeden z najtragiczniejszych momentów w historii regionu – do dziś determinuje pendżabską tożsamość. 
Miasta, rodziny, społeczności i tradycje zostały brutalnie rozdzielone, a fala uchodźców na zawsze zmieniła strukturę ludności zarówno w Indiach, jak i w Pakistanie. W efekcie Pendżab stał się symbolem zarówno cierpienia, jak i niezwykłej odporności kulturowej.  

Sikhizm – duchowe dziedzictwo Pendżabu 

Choć Pendżab był przez wieki miejscem współistnienia hinduizmu i islamu, to właśnie tu w XV wieku narodził się sikhizm – monoteistyczna religia, która połączyła duchowe elementy obu tradycji i odrzuciła podziały kastowe. Założyciel religii, Guru Nanak, pochodził z obszaru dzisiejszego Pakistanu, a jego nauki ukształtowały późniejszą pendżabską świadomość. 

Charakterystyczni sikhowie w turbanach, z pięcioma symbolami wiary – tzw. pięcioma K – stali się nieodłącznym elementem współczesnego obrazu regionu. Ich duchowość, ale także tradycja służby (sewa) i egalitaryzm, do dziś wyróżniają pendżabską kulturę na tle reszty subkontynentu.  

Reset Obywatelski

Bez kompromisów i bez cenzury. Tworzone tak przez dziennikarzy, jak i odbiorców, bo medium obywatelskie musi być interaktywne. Burzymy czwartą ścianę między dziennikarzami a odbiorcami.

Patronite.plPublicystyka

Miłość silniejsza niż los. Pendżabski romantyzm 

Pendżab to także kraina poezji. Ludowe ballady, jak słynna Hir i Randźa, tworzą lokalny odpowiednik „Romea i Julii”. W tych opowieściach – jak zauważa Gutowski – nie ma miejsca na bollywoodzki happy end. Zamiast tego są dramat, nieszczęśliwa miłość i bohaterowie rozdrapujący ranę historii. 

Pendżabska literatura – wbrew stereotypowi, jakoby region był „rolniczą krainą bez kultury” – jest jednym z najbogatszych poetycko dziedzictw Indii i Pakistanu. Wpływy sufickie, perskie i lokalne splatają się w unikatowy, pełen emocji i mistycyzmu styl.  

Pendżab dzisiaj – między duchowością, geopolityką a kulturą masową 

Dziś Pendżab odgrywa ważną rolę zarówno gospodarczą, jak i polityczną. To „spichlerz Indii”, ale także obszar kluczowy dla chińsko-pakistańskiego korytarza gospodarczego, jednego z najważniejszych projektów geopolitycznych XXI wieku. 

Jednocześnie kultura pendżabska – muzyka bhangra, kino regionalne, a nawet dominacja pendżabskich motywów w Bollywood – zyskuje coraz większą popularność w całych Indiach i diasporze.  

Kraina, która nie przestaje fascynować 

Rozmowa z Krzysztofem Gutowskim pokazuje, że Pendżab to nie tylko pejzaż pięciu rzek. To również przestrzeń styku cywilizacji, religii i mitów; obszar, który wielokrotnie wstrząsnął historią subkontynentu i wciąż wywiera wpływ na jego teraźniejszość. 
Pendżab – rozdarty, a jednocześnie niezwykle bogaty kulturowo – pozostaje jednym z kluczy do zrozumienia Indii i Pakistanu.